Szczepienia ochronne mobilizują układ odpornościowy do sprawnej odpowiedzi immunologicznej, gdy dojdzie do kontaktu z drobnoustrojem – bakterią lub wirusem wywołującym chorobę. Dzięki temu organizm jest przygotowany na szybką eliminację patogenu, a my możemy ustrzec się przed ostrym przebiegiem lub powikłaniami po chorobie. Wiele szczepień należy przyjąć w określonym wieku lub czasie. Które z nich zatem możemy wykonać w ciąży lub podczas karmienia piersią?
Prof. dr hab. n. med. Piotr Sieroszewski
Prezes Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników
Kierownik I Katedry Ginekologii i Położnictwa, Klinika Medycyny Płodu i Ginekologii Uniwersytetu Medycznego w Łodzi
Dlaczego szczepienia są tak ważne?
Szczepienia ochronne są najważniejszym odkryciem medycyny ostatniego stulecia. Należą one do profilaktyki pierwotnej – pomagają w zapobieganiu wystąpienia choroby. Nie są to badania przesiewowe zaliczające się do profilaktyki wtórnej i wykrywające już występującą chorobę. Za sprawą szczepień jesteśmy w stanie realnie jej zapobiec. Dzięki szczepieniom na przestrzeni lat zlikwidowano wiele ciężkich chorób, które dziesiątkowały ludzkość. Dlatego są one jednym z najistotniejszych elementów zdrowego stylu życia.
Czy kobiety w ciąży powinny się szczepić?
Kobiety w ciąży bezwzględnie powinny się szczepić. Istnieje jednak w tym kontekście jedno zastrzeżenie – nie mogą się szczepić preparatami zawierającymi żywe drobnoustroje. Są to m.in. szczepionki przeciwko różyczce, odrze, śwince, ospie wietrznej, gruźlicy. Tego typu szczepień w ciąży nie wolno wykonywać.
Trzeba też pamiętać, by wykonane było pełne szczepienie, czyli w przypadku COVID-19 powinno przyjąć się dwie dawki. Tylko wtedy ciężarna będzie chroniona przed chorobą. W ciąży można również przyjąć dawkę przypominającą. Oczywiście każde szczepienie powinno być wykonane zgodnie z zaleceniami lekarza prowadzącego.
Jakie zatem szczepienia można wykonać w ciąży?
W obecnych czasach zaleca się przede wszystkim szczepienie na COVID-19. Jednak chorób, na które powinniśmy się szczepić, jest o wiele więcej. Jest to m.in. szczepienie przeciw grypie. To ciężkie sezonowe zakażenie wirusowe, na które co roku choruje przynajmniej kilkaset tysięcy Polaków. Grypa ma niekorzystny wpływ na przebieg ciąży, szczególnie jeśli przechodzi się ją w pierwszym trymestrze (pierwsze 13 tygodni ciąży). Może ona nie tylko wpłynąć teratogennie (uszkadzająco) na płód, ale nawet doprowadzić do jego obumarcia. Kobieta w ciąży ma też znacznie obniżoną odporność, zatem przebieg grypy może być u niej o wiele poważniejszy.
Warto też pamiętać w ciąży o szczepieniu przeciw krztuścowi, które chroni później także dziecko po porodzie. Na krztusiec, czyli bardzo niebezpieczną chorobę dla dzieci, nie można szczepić noworodków, stąd też profilaktykę tę przeprowadza się u mam.
W którym trymestrze ciąży najlepiej się zaszczepić?
Na ogół można zaczepić się w dowolnym czasie, jednak mówi się, że najbezpieczniejszym okresem jest drugi trymestr, czyli po 13. tygodniu ciąży. Jak na razie nie ma też żadnych dowodów na to, by szczepionka przyjęta w pierwszym trymestrze w jakikolwiek sposób wpływała na przebieg ciąży, ale jeśli ktoś chce być bardzo ostrożny, to drugi trymestr będzie tym optymalnym. Wtedy zakończona jest już organogeneza, a odporność przeciwko chorobie, np. COVID-19, może zdążyć utworzyć się przed trzecim trymestrem. Z obserwacji od początku pandemii wynika, że to właśnie w tym czasie przebycie COVID-19 jest najniebezpieczniejsze zarówno dla ciężarnej, jak i dla dziecka. W mojej praktyce lekarskiej wielokrotnie zdarzyło się, że kobiety w ciąży bardzo poważnie przechodziły to zakażenie.